Ä°KÄ°NCÄ° MEÅžRUTÄ°YET
Ä°kinci MeÅŸrutiyet Devri (Osmanlı Türkçesi ايکنجى مشروطيت) Osmanlı Anayasasının, 29 yıl askıda kaldıktan sonra, 24 Temmuz 1908’de yeniden ilan edilmesiyle baÅŸlayan ve 5 Kasım 1922’de Osmanlı Devleti’nin tasfiyesiyle sona eren dönem. Birinci MeÅŸrutiyet resmen hiç sona ermemiÅŸ ve anayasa deÄŸiÅŸmemiÅŸ olduÄŸu için, bazı tarihçiler tarafından, bir tek MeÅŸrutiyet döneminin ikinci faslı olarak da deÄŸerlendirilir.
Toplam 14 yıl süren bu dönemde Türkiye parlamenter demokrasi, seçim, siyasi parti, askeri darbe ve diktatörlük olgularıyla tanışmış, iki büyük savaş (Balkan Savaşı ve Birinci Dünya Savaşı) yaşamış ve 600 yıllık imparatorluğun dağılmasına tanık olmuştur.
1908 Devrimi
II. Abdülhamit’in baskıcı yönetimine karşı örgütlü muhalefet, özellikle Rusya’daki 1905 Devrimi’nden sonra yaygınlık kazandı. Önceleri sadece Avrupa’daki muhalif aydınlar arasında geliÅŸen devrimci örgütler, imparatorluk çapında özellikle yüksek okul öğrencileri ve askeri birlikler içinde taraftar buldu.
En güçlü muhalefet odakları Rumeli vilayetinde ve bu vilayetin baÅŸkenti olan Selanik’teki askeri birlikler idi. Bu birlikler 1903’ten beri Makedonya Ä°syanı’nı bastırma mücadelesi içinde yer almış, Bulgar ve Makedon devrim örgütlerinin örgütlenme ve mücadele biçimlerinden etkilenmiÅŸlerdi. Ortaya çıkan çeÅŸitli devrim örgütleri 1907’de yurt dışındaki devrimcilerle irtibat kurarak Osmanlı Ä°ttihat ve Terakki Cemiyeti adı altında birleÅŸtiler.
Devrim hareketi 1908 Temmuz baÅŸlarında hız kazandı. 3 Temmuz’da Binbaşı Resneli Niyazi Bey, ardından Binbaşı Enver Bey isyan ederek, birlikleriyle beraber daÄŸa çıktılar. 7 Temmuz’da bölgedeki durumu teftiÅŸ etmek için Ä°stanbul’dan gönderilen Birinci Ferik (Korgeneral) Åžemsi PaÅŸa Manastır’da bir Ä°ttihat ve Terakki fedaisi tarafından vurularak öldürüldü. 20 Temmuz’da Firzovik’te toplanan büyük Arnavut kurultayı, meÅŸrutiyet derhal ilan edilmezse isyan ederek Ä°stanbul’a yürüme kararı aldı. 22 Temmuz’da II. Abdülhamit sadrazam Avlonyalı Ferit PaÅŸa’yı azlederek yerine daha liberal bir isim olan Sait PaÅŸa’yı getirdi. 23 Temmuz’da Selanik ve Manastır hükümet konaklarını ele geçiren isyancılar meÅŸrutiyetin ilanını talep ettiler. 24 Temmuz’da padiÅŸahın isteÄŸiyle Ä°stanbul’da Kanun-ı Esasi’yi yeniden yürürlüğe sokan kararname ilan edildi. “Hürriyetin Ä°lanı” olarak adlandırılan bu olay, bütün yurtta olaÄŸanüstü sevinç gösterileriyle karşılandı.
23 Temmuz günü Türkiye’de 1935 yılına dek Hürriyet Bayramı olarak kutlanmıştır.
31 Mart Olayı ve Abdülhamit’in Tahttan Ä°ndirilmesi
Seçimlerin ardından oluÅŸan yeni Meclis-i Mebusan 17 Aralık 1908’de çalışmalarına baÅŸladı.
Bunu izleyen dönemde, ülkeyi perde arkasından yöneten Ä°ttihat ve Terakki yönetimine karşı bazı çevrelerde gitgide artan bir hoÅŸnutsuzluk görüldü. 6 Nisan 1909 günü muhalif gazeteci Hasan Fehmi Bey’in bir Ä°ttihat ve Terakki fedaisi tarafından öldürülmesi, Ä°stanbul’da büyük bir protesto gösterisine yol açtı. Nihayet 13 Nisan’da bazı askeri birliklerin ve medrese öğrencilerinin katıldığı bir ayaklanma baÅŸladı; bazı milletvekilleri linç edildi ve Ä°ttihatçı olarak bilinen gazeteler yaÄŸmalandı. Eski takvimle yeni takvim arasındaki 13 günlük farktan dolayı 31 Mart Olayı olarak anılan bu ayaklanma, Selanik’ten gelen Hareket Ordusu tarafından 24 Nisan’da bastırıldı. 27 Nisan’da yeniden toplanan meclis, II. Abdülhamit’i bu ayaklanmadan sorumlu tutarak tahttan indirilmesine ve yaÅŸlı ÅŸehzade ReÅŸat Efendi’nin V. Mehmet ReÅŸat adıyla yerine geçirilmesine karar verdi.
8 AÄŸustos 1909’da Kanun-i Esasi üzerinde yapılan bir dizi radikal deÄŸiÅŸiklikle padiÅŸahın yetkileri “sembolik” bir düzeye indirildi. Artık vekiller heyeti (bakanlar kurulu) meclise karşı sorumluydu. Meclisten güvenoyu alamayan vekillerin ve hükümetin görevi sona eriyordu. Meclis baÅŸkanını padiÅŸah deÄŸil, meclis kendisi seçiyordu. PadiÅŸaha meclisi kapatma yetkisi tanınmakla birlikte, bu yetki koÅŸullara baÄŸlamış ve üç ay içinde yeni seçimlerin yapılması zorunlu hale getirilmiÅŸti.
