Donanım (Hardware):Bir bilgisayarın veya başka bir benzer sistemin fiziksel, dokunulabilir, gerçek parçaları (ses kartınız, işlemciniz, disk sürücüleriniz, monitörünüz, yazıcınız gibi).

Yazılım (Software)onanımlar üzerinde elektronik olarak saklanabilen bilgisayar programları ya da verilerin tümüne verilen isim (işletim sisteminiz, Mp3 dosyalarınız, Mp3 çalıcı programınız, metin belgeleriniz gibi).

Kaynak Kod (Source Code):Bir programın, herhangi bir programlama dili ile yazılmış, insana yakın orjinal formu. Programlar, kaynak kodların çeşitli derleyicilerden geçirilerek bilgisayarın anlayabileceği bir forma dönüştürülmüş halleridir. Örneğin Mp3 çalıcı programınızı bilgisayarınızda çalıştırabilirsiniz fakat onun nasıl çalıştığını anlayabilmeniz için kaynak koduna bakmanız gerekir. En ilkel hali ile kaynak kod için, ait olduğu programın bilgisayara ne yaptırdığını ve nasıl çalıştığını tam olarak anlayabilmemizi sağlayan yazılı halidir diyebiliriz.

Bu çok kısa ve genel bilgilendirmenin ardından, “Bilim ancak kollektif olarak geliÅŸir ve bilgi paylaşılmalıdır” diyen Richard M. Stallman’ın öncülüğünü gerçekleÅŸtirdiÄŸi GNU’nun ne anlama geldiÄŸini açıklayarak baÅŸlayalım ve Stallman’ın söylediÄŸi ve kimsenin hayır diyemeyeceÄŸi bu söz ile 1984 yılında baÅŸlayan GNU hareketinin arasında nasıl bir baÄŸ olduÄŸundan bahsedelim.

GNU’nun açılımı, ‘GNU is Not Unix’tir. Yani GNU, ‘GNU, Unix deÄŸildir’ anlamına gelmekte olan özyinelemeli (rekürsif) bir kelimedir. Richard M. Stallman, 1970’li yıllarda MIT (Massachusetts Institute of Technology)’nin Yapay Zeka laboratuvarlarında serbest yazılımı bir yaÅŸam ÅŸekli olarak benimsemiÅŸ bir grupla beraber 1980’li yılların başına kadar yazılım geliÅŸtirici olarak çalışmıştır. Bu grup ile olan birlikteliÄŸinin sona eriÅŸinin ardından kendisini o dönemlerde ivme kazanan bazı akımlardan dolayı benimsenmeye baÅŸlanılmış yeni bir sosyal sistem içerisinde bulmuÅŸtur, Stallman bir röportajında1 o günleri ÅŸu ÅŸekilde nitelendirmekte: “Kendimi özgür olmayan (kaynak kodu kapalı olan) yazılımların hakim olduÄŸu ve kullanıcıların yardımsız bırakıldığı, parçalanmış ve birlikte çalışmanın korsanlık olarak nitelendirildiÄŸi çirkin bir sosyal sistemin içinde buldum. Bu tür bir yaÅŸantıyı reddettim. Ancak iÅŸimi özgürlüğe ve birlikte çalışmaya adadığım zaman yaptıklarımdan gurur duyabileceÄŸime karar verdim.” Ve 1984 yılında tamamen özgür yazılımların meydana getirdiÄŸi bir iÅŸletim sistemi ve iÅŸletim sisteminin araçlarının geliÅŸtirilmesi çalışması böylece baÅŸlamış oldu, iÅŸte bu çalışmanın adı GNU idi. Yazılan özgür yazılımların bir ÅŸemsiye altında toplanması için 1985 yılında yine Stallman tarafından FSF (Free Software Foundation) kuruldu ve GNU yazılımları korumak üzere GPL (General Public Licence) adı verilen yazılım lisansı duyuruldu. GPL lisansı ile lisanslanan özgür yazılımların amaçları özgürlüklerini korumaktan baÅŸka bir ÅŸey deÄŸildir.

Aslında çok şeyi değiştirmektedir.

Bu şekilde düşünen kişilerin bir kısmı, bilgisayarlarında lisans bedelleri ödenmemiş, kopya yazlımlar kullanmaktadırlar, dolayısı ile ellerindeki yazılımların yasal kısıtlamaları ve hükümlerinden dolayı hırsız durumuna düşmekte ve yasaları çiğnemektedirler; sırf ihtiyaçlarını karşılamak istedikleri için hayatları boyunca yapmayı akıllarından bile geçirmeyecekleri suçlarlı işlemiş sayılmaktadırlar.

Bir kısmı da bilgisayarlarında kullandıkları yazılımların lisans bedellerini ödemekte, fakat kullandıkları yazılımın lisans hükümleri uyarınca lisans bedeli ödenmiÅŸ yazılımlarının bir kopyasını çok yakın arkadaÅŸları dahi istese ona ‘hayır’ demek durumunda kalmaktadırlar. Demedikleri taktirde de arkadaÅŸlarını ilk kısımdaki insanlar genellemesine itmektedirler. Yani lisans bedelini ödedikleri taktirde dahi bir yazılıma sahip olamamakta, yazılımı özgürce kullanamamakta, özgür olamamaktadırlar. Ä°ÅŸte bu durum, Richard M. Stallman’ın “bu yaÅŸam ÅŸeklini reddettim” dediÄŸi yaÅŸam ÅŸeklidir.

Peki bunca koÅŸuÅŸturma arasında Linux’un yeri nerededir? (Linux, linuks ÅŸeklinde telaffuz edilir2)

Linux, Linus Torvalds adında Finlandiya’lı bir bilgisyar mühendisinin 1991 yılında Helsinki Ãœniversitesi’nde bir öğrenci iken kiÅŸisel bilgisayarında kullanmak üzere geliÅŸtirmeye baÅŸladığı bir iÅŸletim sistemi çekirdeÄŸidir (iÅŸletim sisteminin çekirdeÄŸi, iÅŸletim sisteminin beyni diye tabir edebileceÄŸimiz kısmıdır). Ä°nternet’te yaptığı duyuru sonucunda tüm dünyadan bir çok programcının da desteÄŸi ile hızla geliÅŸmiÅŸ ve halen aynı destek ile geliÅŸmekte olan açık kaynak kodlu, özgür bir yazılımdır. Hızlı bir sürecin sonunda Linus’un geliÅŸtirdiÄŸi çekirdek, GNU hareketinin bir meyvesi ve aynı zamanda taşıyıcısı haline gelmiÅŸtir. GNU için yazılmış özgür yazılımlar çok kısa süre içerisinde Linux çekirdeÄŸi ile uyumlu çalışabilecek hale getirilmiÅŸ ve ortaya güçlü, esnek ve açık kaynak kodlu bir iÅŸletim sistemi çıkmıştır. GNU/Linux olarak anılması gereken iÅŸletim sistemi zaman içerisinde telaffuz kolaylıklarından ötürü Linux olarak anılmaya baÅŸlanmıştır.

Şu anda GNU yazılımlarını ve diğer özgür yazılımları bir araya getiren ve tüm bunları bir Linux çekirdeği ile beraber toplu, derlenmiş ve kurulumu çok kolay bir işletim sistemi olarak piyasaya süren irili ufaklı bir çok çalışma mevcuttur. Fedora, Debian, SuSe, Mandrake, Slackware bunlardan çok bilinen bir kaçıdır. Her biri, normal bir bilgisyar kullanıcısının biraz dikkat ederek bilgisayarına kurabileceği ve neredeyse hiç yabancılık çekmeden kullanabileceği kadar rahat bir kurulum arayüzüne sahip bir şekilde dağıtılmaktadır. Eğer dağıtımlar hakkında daha fazla bilgi almak istiyorsanız3 adresini ziyaret edebilirsiniz. Bu dağıtımlar üniversitelerin Bilgi İşlem Dairesi başkanlıklarından, bilgisayar mühendislikleri bölümlerinden ya da sadece dağıtım işini üstlenmiş internet sitelerinden çok cüzzi miktarlar karşılığında temin edilebilmektedirler.

Türkiye’de de dünyanın her yerinde olduÄŸu gibi Linux ile tanışmak isteyen ve yukarda vaad edilen ÅŸekilde bir bilgisayar yaÅŸantısına adım atmak isteyen kiÅŸileri bir araya getirmek ve desteklemek vazifesini üstlenmiÅŸ ciddi ve özverili organizasyonlar mevcuttur. LKD (Linux Kullanıcıları DerneÄŸi), tüm Linux camiasının buluÅŸma noktası olmayı hedefleyen ve bütün özgür yazılım hareketlerine kucak açmış bir dernektir. Her yıl düzenlenen ve 4 gün süren Linux Åženlikleri ile 3-4 paralel salonda yapılan seminer oturumları ile insanlar Linux ile ilgili çeÅŸitli konularda bilgilendirilmekte, hiç bilmeyenlerden profesyonel bilgisayar kullanıcılarına kadar herkezin faydalanabileceÄŸi etkinliklere Türkiye’nin dört yanından konuÅŸmacılar ve izleyiciler katılmaktadır. E-posta listelerinde özgür yazılım ve Linux konusunda yardım almak isteyen kiÅŸilere yardım edilmekte, düzenli ve gezici seminerler ile kitleler ücretsiz bilgilendirilmektedir. TürkçeleÅŸtirme, yeni özgür yazılımların geliÅŸtirilmesi gibi çalışmalara destek verilmektedir.

Şu anda nerede ise tüm üniversite bilgi işlem merkezlerinin yanı sıra, NASA, IBM, HP, Boeing, HSBC, CityBank, SonyEricsson, Nokia, Siemens, Samsung, General Motors, Hyundai, Oracle, EToys gibi çok büyük kuruluşlar Linux kullanmakta ve bir şekilde özgür yazılımlara destek olmaktadırlar.

Bütün bunlar sanki bir pazarlama ÅŸirketinin serzeniÅŸleri gibi görünmekte, insanın aklına ‘Peki bunca insan neden bu fikrin peÅŸinden koÅŸturuyor? Bu kiÅŸilerin menfaati nedir?’ soruları takılmaktadır.

Siz kabul etmesenizde, özgür yazılımlar ve Linux sizin kullanmanız için hiç bir karşılık beklemeden size sunulmuş birer hediyedir. Sizin malınızdırlar, ve ona sahip çıkmak ya da çıkmamak özgürlüğü de diğer tüm özgürlükleriniz gibi sizin elinizdedir. Bu akım ve bu akımın ürettikleri, toplumların refah seviyesini yükseltmek için çalışan bilime ve gelecek nesillere bir mirastır.

Richard M. Stallman’ın söylediÄŸi gibi, ‘Özgür yazılım kullanmayı hak ediyorsunuz’.

Linkler: