Baglantilar


30 Eylül 2007
Kategori: Genel

Tek basina anlami olmayan, anlamca birbiriyle ilgili cümleleri veya cümlede görevdes sözcük ve söz öbeklerini baglamaya yarayan kelimelere baglaç denir..

açikçasi ama

ancak bile

çünkü dahi

dE dE…..dE

demek ki fakat

gene gerek….gerek(se)

ha……..ha hâlbuki

hatta hele

hem hem de

hem…..hem (de) ile

ise ister…..ister(se)

kâh……….kâh kisacasi

ki lâkin

madem(ki) nasil ki

ne var ki ne yazik ki

ne……ne (de) nitekim

oysa oysaki

öyle ki öyleyse

üstelik ve

veya veyahut

ya da ya….ya (da)

yahut yalniz

yeter ki yine

yoksa zira

Özellikleri ]Edatlardan farki, zaten var olan anlam ilgilerine dayanarak bag kurmasidir. Edatlar ise yeni anlam ilgileri kurarlar.

]Baglaçlarin yerine noktalama isaretleri kullanilabilir. ]Baglaçlar cümleden çikarilinca anlam bozulmaz, ama daralabilir. Baglaçlar (ile hariç) önceki ve sonraki kelimeden ayri yazilir. Bitisik yazilanlar baglaç degil, ektir.

Eve gittim, fakat onu bulamadim. (baglaç) Konusmak üzere ayaga kalkti. (edat)

Sözlüden yine zayif almis. (zarf) Ben de seninle gelecegim. (baglaç)

Evde rahat çalisamadi. (çekim eki) Sözde Ermeni soy kirimi (yapim eki)

Sen ki hep çalismami isterdin… (baglaç) Seninki de lâf iste… (çekim eki)

Evdeki hesap (yapim eki) BAGLAÇ ÇESITLERI

a. Siralama Baglaçlari “ve”Cümleleri, anlam ve görev bakimindan benzer veya ayni olan kelimeleri, sözleri ve ögeleri birbirine baglar.

Duygu ve düsünce bir olmalidir. özneleri Köyünü, yasli dedesini ve ninesini özlemisti. nesneleri

Siir ve roman okuma aliskanligi edinin. nesneleri Bana bakti ve güldü. cümleleri

Anlatilanlari dinliyor ve çocuga hak veriyordu. cümleleri Aylarca ve yillarca sustu. benzer kelimeleri

Binlerce yerli ve yabanci turist geldi. sifatlari ] “ve” baglaci yerine virgül veya “-Ip”, “-ErEk” zarf-fiil ekleri de kullanilabilir:

Masaya yaklasti ve kitabi aldi. Masaya yaklasti, kitabi aldi.

Masaya yaklasip kitabi aldi. Masaya yaklasarak kitabi aldi.

Not: “ve” baglacindan önce noktalama isareti kullanilmaz, bu baglaçla cümle baslamaz. Çagdas siirde söze etki ve çekicilik katmak için kullanilmaktadir, ama dogru degildir. “ve” baglaci yerine & isaretini kullanmak son derece yozlastiricidir.

“ile, -lE” “ve” ile görevleri ayni olmasina ragmen her zaman birbirinin yerine kullanilamazlar. “ile”nin kullanim alani daha dardir.

“ile” cümleleri birbirine baglamaz; sadece ayni görevdeki kelimeleri baglar. Duygu ile düsünce bir olmalidir.

Yasli dedesi ile ninesini özlemisti. Edebiyatimizda en çok eser verilen türler siir ile romandir

Not: Edat olarak kullanilan ve zarf yapan “ile”den farklidir. Mehmet ile Ali sinemaya gittiler. (baglaç)

Mehmet, Ali’yle sinemaya gitti. (edat) Mehmet heyecanla yerinden kalkti. (edat)

b. Esdegerlik Baglaçlari “ya da, veya, yahut, veyahut”

Ayni degerde olup da birinin tercih edilmesi gereken iki seçenek arasinda kullanilirlar. Biriniz gideceksiniz: Sen ya da kardesin.

Bisiklet veya motosiklet alacagim. Sen, ben veya baskasi…

Sen olmasan yahut (veyahut) seni görmesem dayanamam. c. Karsilastirma Baglaçlari

“ya….ya” Iki seçenek sunuldugunda kullanilir.

Bunlar birbirinin zitti olabilir Biri yapilmadiginda digerinin yapilmasi gerekebilir.

Ya beni de götür ya sen de gitme. Ya gel ya gelme.

Ya bu deveyi güdeceksin, ya bu diyardan gideceksin“hem…..hem (de)” Her ikisi de geçerli olan iki durumu anlatir. Bunlar zit da olabilir, esdeger da.

Hem çalismiyor hem (de) yakiniyorsun. Hem kitap okuyor hem de müzik dinliyor. Ayni anda

“ne……ne (de)” ]Ayni görevdeki kelimeleri, kelime gruplarini ve ögeleri birbirine baglar.

Ne sis yansin ne kebap. özneleri Gönül ne kahve ister ne kahvehane. nesneleri

Ne Izmir’e gitmis ve Bursa’ya. dolayli tümleçleri ]Cümleleri de birbirine baglar:

Üç yildir ne bir telefon açti, ne de bir mektup yazdi. Onu ne gördüm ne de tanidim.

Ne aradi ne (de) sordu. Ne kizi verir, ne de dünürü küstürür.

Ne dogan güne hükmüm geçer, Ne halden anlayan bulunur.

]Cümleleri -yapi bakimindan olumlu olduklari hâlde- olumsuz yapar. Yüklem olumlu durumdadir. Ne kendi rahatsiz oldu ne de halki huzursuz etti. (kendisi rahatsiz olmadi, halki da huzursuz etmedi)

Yüklem olumsuz çekimlenirse anlatim bozuklugu meydana gelir. Ne çay ne kahve içmedi.? “Ne çay içti ne kahve” olmaliydi.

] Zit anlamli iki sifatla birlikte kullanilarak onlarin arasinda bir durum ifade eder. Disaridaki hava ne soguk ne sicak.

Yaptigi ise ne kolay ne de zor denebilir. Not: “Ne zor, ne aci günler yasadik” örneginde “ne zor” ve “ne aci” sözleri ayri ayri da (biri olmadan) kullanilabilecegi için buradaki “ne”ler baglaç olusturmaz.

“dE….dE, gerek……gerek, olsun…..olsun, kâh……kâh, ha……ha” Ögeleri ya da cümleleri birbirine baglarlar.

Ögretmeni de arkadaslari da onu çok merak ettiler. özneleri baglamis. Annesini de babasina da özlemisti. nesneleri baglamis.

Tatil boyunca dinlenmis de gezmis de. yüklemleri baglamis. Izmir’e de Aydin’a da ugrayacagiz. dolayli tümleçleri

Fizikten de anlamam kimyadan da. Gerek sen gerek(se) o, güzel çalistiniz.

Gerek baba gerek anne tarafindan bir akrabaliklari yok. Ali olsun, Ahmet olsun, ikisi de çaliskan ve zekîdirler.

Kâh yikiliyor, kâh kalkiyor, ama yilmiyor. Ha Ali ha Veli, ne fark eder?

d. Karsitlik Baglaçlari “ama, fakat, lâkin, yalniz, ancak, ne var ki, ne yazik ki”

“ama, fakat, lâkin” ayni anlamli baglaçlardir. “yalniz, ancak, ne var ki, ne yazik ki” de bunlara yakin baglaçlardir. ]“ama, fakat, lâkin, yalniz, ancak, ne var ki, ne yazik ki” baglaçlari, aralarinda zitlik bulunan iki ayri ifadeyi, cümleyi birbirine baglar.

Çok tembeldi, ama basarili oldu. Yemek az, ama doyurucu.

Yerinde ve zamaninda konusmaya dikkat ediyorum, ama bazen yanlis anlasiliyorum. Hizli yürüdü, ancak yetisemedi.

Bu ise basliyorum, ancak bugün bitiremem. Hava nemliydi, fakat yagmur yagmiyordu.

Altmis yasinda, kir saçli; fakat dinç bir adam bagirdi. Bunlari götür, yalniz digerlerini getirmeyi unutma.

Not: Bir cümle bu baglaçlardan biriyle baslayabilir. Bu durumda bu baglaçlar iki bagimsiz cümleyi birbirine baglamis olur.. … Ne var ki sanatçiyi bu yüzden elestirmek dogru olmaz.

] “ne yazik ki” baglaci çok kötü ve aci sonlari bildirir. Insanlara hep vefa gösterdi; ne yazik ki kendisi onlardan vefa görmedi.

] “ne var ki” baglaci çaresizlik ifade eder. En yüce duygularin tohumlari ekildi; ne var ki dünya, insanlari kendisine benzetmisti.

]“ama, fakat, lâkin, yalniz, ancak”, neden, sart, uyarma bildirir Arkadasinin kalbini kirdi, ama çok pisman oldu.

Bizimle gelmene izin veririz, ama yolda fazla soru sormayacaksin. ] Sadece “ama” baglaci pekistirme anlami katar.

Güzel, ama çok güzel eserler birakmis atalarimiz. ]Yine sadece “ama”, cümle sonunda, dikkat çekmek için kullanilir.

Bak kizarim ama! Böyle söylersen darilirim ama!

“hiç olmazsa” ve “hiç degilse” Çarsidan elimiz bos döndük. Hiç olmazsa iki kaset alsaydik.

“oysa, oysaki, hâlbuki” Aralarinda zitlik, aykirilik bulunan iki cümleyi “tersine olarak, -dIgI hâlde” anlamlariyla birbirine baglar.

Onu özledim, oysa gideli çok olmadi. Gelemeyecegini söyledi, hâlbuki vakti vardi.

Not: Bu baglaçlar anlam bakimindan zit olmayan cümleler arasinda kullanilirsa anlatim bozukluguna yol açar. Her zaman birinciydi, oysa çok çalisirdi. (anlatim bozuk)

e. Gerekçe Baglaçlari “çünkü”

“Sundan dolayi, su sebeple” anlamlarina gelir. Neden bildirir.

Eve gittim, çünkü babam çagirmisti. Otobüse yetisemedik; çünkü evden geç çikmistik.

“madem(ki)” Madem gelecektin, haber verseydin.

“zira” “çünkü” anlaminda kullanilir.

Allah’a sigin sahs-i halîmin gazabindan Zira yumusak huylu atin çiftesi pektir

“yoksa” Ver diyorum, yoksa yersin dayagi.

“nasil ki” Acele etmez, agirdan alir; nasil ki bu aksam agirdan aliyor.

“degil mi ki” f. Özetleme Baglaçlari

“kisacasi, demek ki, açikçasi, öyleyse, yani, özetle, o hâlde, anlasiliyor ki” … Kisacasi kendimizi toparlamaliyiz.

… Demek ki ülkemiz bunlardan dolayi gelismiyor. … Açikçasi bu isi istemiyorum.

… Öyleyse gidelim arkadaslar. g. Pekistirme Baglaçlari

“bile, dE, hem de, dahi, üstelik, hatta, ayrica, bundan baska” Bu baglaçlardan bazilari bazi durumlarda birbirlerinin yerine kullanilabilirler.

]“bile” kullanilan bir cümle daha önce kullanilmis bir cümlenin ya devamidir ya da devami gibi görünür. Bunu sen bile basarabilirsin.

Bagirsan bile duymaz. Tembel adam, olur, demis. Demis ama yerinden bile kalkmamis.

Hatta parasini bile ödemisti. / Hatta parasini ödemisti bile. Çölde suyun bir damlasi bile degerlidir.

] “bile” yerine “de” veya “dahi” de kullanilabilir. Bunu sen de basarabilirsin.

Bagirsan da duymaz. Tembel adam, olur, demis. Demis ama yerinden dahi kalkmamis.

Hatta parasini dahi ödemisti. / Hatta parasini ödemisti dahi. Çölde suyun bir damlasi dahi degerlidir.

] “hatta, hem de, ayrica, üstelik” Belle, kazmayla, hatta elleriyle kazidilar.

Gördüm, hatta konustum da. Konusmuyor; üstelik gülmüyor da.

Çalisiyor, hem de sabahtan aksama kadar. h. “de, ki, ise” baglaçlari

“dE” ] Her zaman kendinden önceki kelimeden ayri ve de, da seklinde yazilir; bitistirilmez, te, ta seklinde yazilmaz. “ya” ile birlikte kullanildiginda da ayri yazilir: “ya da”

Kelimenin son hecesine kalinlik-incelik bakimindan uyar. ] Genellikle “dahi, bile, üstelik, hatta” baglaçlariyla özdestir.

Bu soruyu Ali de bildi dahi, bile Artik gönlümü alsa da önemi yok. dahi, bile

] Cümleleri, ayni görevdeki kelimeleri ve sözleri birbirine baglar ve degisik anlamlar katar: Sorsan da söylemem asla

Erzakini hazirla da piknige gidelim. Cümleleri baglamis, burada piknige gitmek için erzak hazirlama sarti var.

Biraz müsaade etsen de isime baksam rica, istek, yalvarma Büyüyecek de bana bakacak. Küçümseme, alay

Çalisip da kazanacaksin. sart Dün bizi bekletti de gelmedi. yakinma

Çalisayim da gör neler yapacagimi. övünme Düzenli çalisti da basarili oldu. için, neden-sonuç

Kossan da yetisemezsin. degismezlik Bütün yil okumamis da simdi kitap kurdu oluverdi.

Zit anlamli cümleler arasina girmis. ] Tekrarlanan kelimelerin arasina girerek anlami güçlendirir:

Ev de ev olsa bari küçümseme Çalis da çalis… abartma

] “ama” baglacinin yerine kullanilabilir; cümleleri ve ögeleri birbirine baglayabilir: Hizli hizli kostu da yetisemedi. cümleleri baglamis

] Edattan ve zarftan sonra gelerek anlami pekistirebilir: O kadar da soguk degil.

Böyle davranmaniz hiç de iyi olmadi. “ki”

Sadece “ki” biçimi vardir. Kendinden önceki ve sonraki kelimelerden ayri yazilir.

Türkçe degil, Farsça bir baglaçtir ve Türkçe cümle yapisina aykiri olarak kullanilir. ]Anlam bakimindan birbiriyle ilgili cümleleri birbirine baglar.

Bir sey biliyor ki konusuyor. (sebep-sonuç) Baktim ki gitmis. (saskinlik)

Ancak ne yazik ki böyle olmadi. ]Birisinden alinti yapilacagi zaman kullanilir.

Atatürk diyor ki: … (açiklama) ]Özneyle veya tümleçlerle ilgili açiklama yapilacagi zaman kullanilir. Bazen “ki” ile baslayan bu açiklama iki kisa çizgi arasinda verilir.

Ben ki hep sizin için çalistim. (pekistirme) Siz ki beni tanirsiniz, neden böyle düsünüyorsunuz?

O yerden -ki herkes kaçar- sen de kaç. ]”ki” kullanilan bazi cümlelerin “ki”den sonraki kismi söylenmez.

Sinavi kazanabilir miyim ki… (kusku) Bu adama güvenilmez ki! (yakinma)

Acaba çocuga kizarlar mi ki? (endise) ]Tekrar edilen kelimeler arasinda kullanilir.

Adam belâ ki ne belâ… ]Abartma anlami katar.

Bugün öyle yorgunum ki… ]Bu baglaç birkaç örnekte kaliplasarak bitisik yazilmaktadir.

Belki, çünkü (burada ünlü uyumuna girmis), hâlbuki, mademki, megerki, oysaki, sanki. “ise”

Karsilastirma ilgisi kurar, karsitligi güçlendirir. Yagmur yagiyor, evim ise çok uzakta. (baglaç)

Adam konusuyor, çocuksa hep susuyordu. (baglaç) Ek-fiilin sart çekimiyle karistirilabilir.

Çocuk basariliysa sinifini geçer. (ek-fiilin sarti) YAPI BAKIMINDAN BAGLAÇLAR

1. Basit Baglaçlar Ek almamis (kök hâlindeki) zarflardir. ve, ile, de, fakat, eger…

2. Türemis Baglaçlar Yapim eki almis zarflardir. kisaca, yalniz, üstelik…

3. Birlesik Baglaçlar Birden fazla kelimeden olusurlar ve bitisik yazilirlar. yoksa, hâlbuki…

4. Öbeklesmis Baglaçlar

Birden fazla kelimeden olusur ve ayri yazilirlar. ya da, ne var ki, hem de.

- Bu yazı şu ana kadar 11.876 kez görüntülendi..
Yorumlar ve Geribildirimler
1 adet
meltem pepeç #
25 Nisan 2008, 15:48

bu sitedeki renk iyi değil rengin daha iyi olmasını isterdim yorum yeri için teşekkürler

Sizin Yorumunuz



Yazilar iin RSS aboneligi